Οι Παναγίες του Δεκαπενταύγουστου και οι ιστορίες που κουβαλάνε

Φέτος, όλα είναι διαφορετικά ελέω κορονοϊού. Και λόγω των νέων συνθηκών που έχει δημιουργήσει η πανδημία, διαφορετικό θα είναι και το φετινό Πάσχα του Καλοκαιριού, όπως αποκαλούν τον Δεκαπενταύγουστο. Μέχρι και πέρυσι, η θεομητορική γιορτή της Ορθοδοξίας εορταζόταν με κάθε λαμπρότητα, λιτανείες, πλήθος κόσμου και κατόπιν με πανηγύρια.

Τώρα, όμως, τα πάντα έχουν προσαρμοστεί στις νέες πανδημικές συνθήκες. Αυτό, ωστόσο, που δεν αλλάζει είναι η σημαντικότητα της ημέρας, η λαμπρότητα της ίδιας της γιορτής και το δέος που την περικλείει.

Στην Ελλάδα, από άκρη σε άκρη, σε πόλεις, σε χωριά, στα νησιά αλλά και στα ηπειρωτικά, παντού συναντάς μία εκκλησία ή ένα μοναστήρι αφιερωμένο στη Θεοτόκο. Και που τον Δεκαπενταύγουστο γιορτάζει. Άλλες εκκλησίες γνωστότερες και άλλες λιγότερο.

Ας δούμε, κάποιες από τις πιο γνωστές Παναγίες του Δεκαπενταύγουστου και η ιστορία ή το θαύμα που τις συνοδεύουν.

Η Παναγία της Τήνου

Θεωρείται το μεγαλύτερο προσκύνημα της Μεγαλόχαρης, με χιλιάδες προσκυνητές να συρρέουν στην Τήνο για να πραγματοποιήσουν, κυρίως, κάποιο τάμα ή να προσκυνήσουν την χάρη της. Μάλιστα, πολλοί είναι εκείνοι που γονατιστοί από το λιμάνι ανηφορίζουν μέχρι το Ναό για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα.

Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, ο ναός κτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, μετά από οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η εικόνα ανακαλύφθηκε μετά από ανασκαφές στις 30 Ιανουαρίου 1823 και ενώ προηγήθηκαν ανασκαφές το 1822 που αποκάλυψαν τον αρχαίο ναό του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Η είδηση της εύρεσης της εικόνας, κατά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821 θεωρήθηκε καλός οιωνός και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν.

Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.

Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο

Πρόκειται για ένα από τα πιο φημισμένα ορθόδοξα προσκυνήματα, όπου δεσπόζει επιβλητική και αγέρωχη σε ένα από τα πιο κεντρικά και πολυσύχναστα σημεία της Πάρου, στην Παροικιά και σε πολύ κοντινή απόσταση από το λιμάνι. Εκτός από τα θαύματά της, είναι γνωστή και για τον θρύλο που τη συνοδεύει και σχετίζεται με την Πόλη. Σύμφωνα με παράδοση, λοιπόν, στην εκκλησία υπάρχουν 99 φανερές πόρτες, ενώ η 100η παραμένει κρυφή μέχρις ότου οι Έλληνες πάρουν πίσω την Πόλη. Από τις 100 πύλες πήρε και το όνομά της Εκατονταπυλιανή.

Υπάρχει, όμως και μια δεύτερη ονομασία, η Καταπολιανή η οποία αναφέρεται στη γεωγραφία του «κατά την πόλιν», προς το μέρος δηλαδή της αρχαίας πόλης. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της εκκλησίας είναι σχεδόν πανομοιότυπος με εκείνον της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Αυτό οφείλεται στο ότι ο ναός της Εκατονταπυλιανής δημιουργήθηκε από τον Ιγνάτιο, μαθητή του πρωτομάστορα της Αγίας Σοφίας, Ανθέμιο, και αποτελείται από συγκρότημα οικοδομημάτων που αποτελείται από τον κύριο ναό σε σχήμα σταυρού, έξι παρεκκλήσια, τον περίβολο με τα κελιά και το Βαπτιστήριο.

Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο

Η Παναγία η Σουμελά είναι η οδηγήτρια των Ελλήνων του Πόντου, η προστάτιδα τους, αυτή που τους έδωσε δύναμη. Είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσής τους, της συνείδησης, της ίδιας τους της ιστορίας. Και δεν είναι τυχαίο που λένε, πως μέχρι να χτιστεί η νέα Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο, οι Πόντιοι ένιωθαν «ορφανοί χωρίς την Παναγιά τους».

Σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας που σήμερα βρίσκεται στον ομώνυμο Ιερό Ναό στο Βέρμιο, είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά προέρχετα από το όρος Mελά και το ποντιακό ιδίωμα «σού», που σημαίνει «εις το», και έγινε Σουμελά «εις του Μελά».

Το 386 μ.Χ, οι Αθηναίοι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος ίδρυσαν το μοναστήρι στο όρος Mελά στον Πόντο, ύστερα από αποκάλυψη της Παναγίας. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, είχε μεταφερθεί από αγγέλους η Ιερή Εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία είχε εικονογραφήσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Κατά καιρούς έκαναν επιδρομές στη Μονή κλέφτες και αλλόθρησκοι λόγω του πλούτου και της φήμης της. Υπάρχουν σχετικές αναφορές για θαυματουργικές επεμβάσεις της Παναγίας για τη σωτηρία του μοναστηριού.

Το 1922, εποχή που οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και του Πόντου διώχτηκαν από τα εδάφη των προγόνων τους, οι μοναχοί έκρυψαν την εικόνα της Mεγαλόχαρης, τον σταυρό του αυτοκράτορα Mανουήλ Γ΄ Kομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστοφόρου, στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Τότε, η Ιερή Εικόνα θάφτηκε για τριάντα περίπου χρόνια στα αγιασμένα χώματα της.

Ο Πολύκαρπος Ψωμιάδης, και ο Λεωνίδας Ιασονιδης, Μητροπολίτης Ξάνθης και υπουργός αντίστοιχα επί πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, ζήτησαν τη μεσολάβηση του πρωθυπουργού για την απελευθέρωση της εικόνας. Το αίτημα εγκρίθηκε από τον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού. Ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος, από τους τελευταίους μοναχούς της μονής, ταξίδεψε στον Πόντο και έπειτα από πολλές προσπάθειες βρήκε την εικόνα, τον πολύτιμο Σταυρό με το Τίμιο Ξύλο , το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου που είχαν ενταφιαστεί μαζί με την εικόνα.

Αμέσως τα μετέφερε στην Αθήνα, όπου εναποτέθηκαν στο βυζαντινό μουσείο Αθηνών μέχρι το 1951 όπου ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το σωματείο Παναγία Σουμελά από τον γιατρό Φίλωνα Κτενίδη. Τον Αύγουστο του 1952, η εικόνα της Παναγίας ενθρονίστηκε επίσημα στον Ιερό Ναό που χτίστηκε προς τιμήν της στο όρος Βέρμιο.

Η Παναγία της Αγίασου στη Λέσβο

Ο ναός βρίσκεται στο κέντρο της Aγιάσου, με την εκκλησία να είναι γνωστή κυρίως για τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Bρεφοκρατούσας.

Το 1170 οι καλόγεροι της Καρυάς έχτισαν την εκκλησία της Παναγίας και ο ναός που εγκαινιάστηκε το 1173, διατηρήθηκε για 633 χρόνια. Γύρω στην εκκλησία σχηματίστηκε ένας μικρός οικισμός ο οποίος εξελίχτηκε με την πάροδο του χρόνου σε μεγάλη και αξιόλογη κωμόπολη. Όταν το νησί υποδουλώθηκε στους Τούρκους, πολλοί χριστιανοί πήραν τις οικογένειές τους και κατέφυγαν στην εκκλησία της Παναγίας για να σωθούν.

Επειδή όμως ο πρώτος ναός ήταν πλέον ετοιμόρροπος και επικίνδυνος, λόγω της φθοράς του χρόνου, το 1806 με την πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτη Μυτιλήνης Ιερεμίου και των προκρίτων της Αγιάσου, κατεδαφίστηκε και κτίστηκε νέος ναός, μεγαλύτερος, παρόλο που οι τουρκικές αρχές είχαν δώσει αυστηρή εντολή να ανεγερθεί ο νέος ναός πάνω στα θεμέλια του παλιού.

Κι ενώ οι τεχνίτες εργάζονταν ακόμη για τα έργα της ξυλογλυπτικής, ξαφνικά, τη νύχτα της 6ης του Αυγούστου 1812, ο ναός έγινε παρανάλωμα της μεγάλης φωτιάς που αποτέφρωσε μεγάλο μέρος της κωμόπολης. Από τις εικόνες του τέμπλου μόνο μία, η εικόνα του Χριστού, καταστράφηκε, οι υπόλοιπες διασώθηκαν.

Το 1815 με δωρεές αναγέρθηκε πάνω στα θεμέλια του παλιού ναού, ένας νέος, ο τρίτος στη σειρά ναός, ο οποίος διασώζεται μέχρι σήμερα. Ο ναός χτίστηκε με άδεια του Σουλτάνου Μαχμούτ του Β΄, που χορηγήθηκε ύστερα από αίτηση των κατοίκων της Αγιάσου, με τον όρο να μη γίνει μεγαλύτερος απ' τον παλιό.

Η Παναγία η Φιδούσα στην Κεφαλονιά

Πρόκειται για μία από τις πιο γνωστές εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία, που κάθε χρόνο συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες. Μάλιστα, εδώ συμβαίνει ένα γεγονός, το οποίο κανείς δεν έχει καταφέρει να εξηγήσει. Και δεν είναι άλλα από τα φιδάκια της Παναγίας, μικρού μεγέθους, ακίνδυνα, που φέρουν στο κεφάλι τέσσερις μαύρες μικρές κοκκίδες σε σχήμα σταυρού!

Εμφανίζονται από τις 6 έως τις 16 Αυγούστου στα βράχια πίσω από το φράγκικο καμπαναριό της εκκλησίας της Παναγίας Φιδούσας και έρπουν άφοβα ανάμεσα στον κόσμο και μέσα στην εκκλησία.

Ο θρύλος της Παναγίας Φιδούσας λέει πως όλα ξεκίνησαν από έναν σχίνο (θάμνο) που είδαν κάποιοι να καίγεται μέσα στο λόγγο. Πλησιάζοντας για να σβήσουν την φωτιά, είδαν πως είχε καεί ένα και μόνο δέντρο και πως στην ρίζα του υπήρχε η εικόνα της Παναγίας. Την μετέφεραν στην εκκλησία του χωριού τους, όμως την επόμενη μέρα η εικόνα έλειπε!

Την βρήκαν και πάλι στο ίδιο σημείο, κι αφού αυτό συνέβη κάμποσες ακόμα φορές, αντελήφθησαν πως επρόκειτο για θεϊκό σημάδι και αποφάσισαν να χτίσουν την Παναγία που την ονόμασαν Λαγκουβάρδα στο σημείο που βρίσκεται σήμερα, στο βάθος της ρεματιάς. Με τα χρόνια εκεί δημιουργήθηκε γυναικείο μοναστήρι, αφιερωμένο στην Παναγία.

Σύμφωνα πάντα με το θρύλο, κάποτε πειρατές απείλησαν την μονή. Μετά τις προσευχές των μοναχών, φίδια κύκλωσαν το μοναστήρι, απομακρύνοντας τον κίνδυνο. Αυτή ήταν η αρχή των θαυμάτων της Παναγίας Φιδούσας. Το θαύμα επαναλαμβάνεται από τότε κάθε χρόνο και είναι η εξήγηση που δίνει η λαϊκή παράδοση στην εμφάνιση των φιδιών. Θεωρείται μάλιστα κακό σημάδι να μην εμφανιστούν τα φιδάκια κάποια χρονιά, κάτι που, σύμφωνα πάντα με τον θρύλο, δεν συνέβη το 1940 και το 1953, την χρονιά των καταστροφικών σεισμών για την Κεφαλονιά.

Παναγία Σπηλιανή Νίσυρος

Είναι χτισμένη σε έναν ψηλό βράχο στο Κάστρο του Μανδρακίου και σύμφωνα με την παράδοση, το 1400 μ. Χ. ένας γεωργός ανακάλυψε μια μικρή εικόνα της Παναγίας, την οποία και μετέφερε στο ναό της Παναγίας της Ποταμίτισσας. Λίγες μέρες αργότερα όμως η εικόνα εξαφανίστηκε για να βρεθεί στη συνέχεια σε μια σπηλιά στην κορυφή ενός μεγάλου βράχου. Οι κάτοικοι την επέστρεψαν στο ναό αλλά το περιστατικό επαναλήφθηκε.

Έτσι, αποφασίστηκε να χτιστεί στη σπηλιά μια εκκλησία όπως και έγινε λίγα χρόνια αργότερα. Ανεβαίνοντας ο επισκέπτης 130 σκαλοπάτια φτάνει στην ιερή σπηλιά και αντικρίζει το αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1725 μ.Χ. Επάνω σε αυτό εδράζονται οι εικόνες του Ιησού, της Θεοτόκου με το Βρέφος, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Χαραλάμπου. Η εικόνα της Παναγίας, επενδυμένη από ασήμι, είναι αμφιπρόσωπη: στο πίσω μέρος εικονίζεται ο Άγιος Νικόλαος ενώ στο άλλο η Παναγία με το Βρέφος, φιλοτεχνημένη με την τεχνοτροπία της ρώσικης σχολής. Λέγεται ότι στο αριστερό χέρι της Παναγίας βρίσκεται η μικρή εικόνα που είχε ανακαλυφθεί τον 13ο αιώνα μ.Χ.